Chiều Về
Trên Sông - Vài nhận xét |
Chiều Về Trên Sông của Phạm Duy cho người nghe cảm giác đứng trước gịng sông lớn, cảnh thiên nhiên bao la hùng vĩ tương phản với h́nh ảnh và tâm tư của con người nhỏ bé. Những điều này ai cũng cảm thấy được, xin miễn bàn thêm. Tôi chỉ xin có vài nhận xét nhỏ về nhạc điệu.
Chiều buông trên ḍng
sông
Cửu Long như một cơn ước mong ơi
chiều.
Buồn tôi không v́ sao
bỗng dưng theo đ̣ ngang quá giang thương chiều.
Giai điệu câu 1 và câu 2 đoạn B cũng vậy:
Bởi
v́ đời c̣n
nhiều khi là mơ
Bởi v́ đời c̣n
nhiều khi thành thơ…
Bởi
v́ chiều
buồn chiều về (La giảm) ḍng sông
Bởi v́ t́nh đời
nào chỉ (La) thù oán
Giai điệu câu 7 và 8 đoạn B hoàn toàn giống nhau, trừ nốt Do cuối chuyển từ thấp lên cao:
Hăy
cất tiếng ca cho
đời thêm (ư) buồn
Hăy cất tiếng ca cho
ḷng thôi khô héo.
Nếu không nhắc lại như trên th́ cũng là những transposition (chuyển cả câu nhạc lên hay xuống) rất sát. Câu 2 đoạn A chính là giai điệu câu 1 chuyển lên một quăng 4, ngoại trừ nốt đầu và, quan trọng hơn, nốt cuối:
Chiều
buông trên ḍng
sông
Cửu Long như một cơn ước mong ơi chiều
Về đâu ơi hàng
cây gỗ dâu nghiêng ḿnh trên sóng sông yêu kiều.
Và ở đoạn B là một transposition khác, lần này th́ xuống đúng một quăng 4:
Có
khi vui lửng lơ
Có khi tuôn sầu u.
Hoặc từ câu 1 sang câu 5 đoạn B lại là một transposition xuống một quăng 4, nhưng có chút biến đổi:
(B1) Bởi v́ đời
c̣n nhiều khi là mơ…
(B5) Bởi v́ chiều
buồn chiều về gịng sông…
Xét kỹ cấu trúc của câu đầu:
Chiều buông… trên ḍng sông Cửu Long… như một cơn ước mong… ơi chiều.
Bởi
v́ đời c̣n nhiều khi là mơ... (Do Do Do Do Do Mib Do Fa)
Phải chăng những sự nhắc đi nhắc lại như những làn sóng theo nhau, những tiếng vang vọng trên sông cũng là một yếu tố gợi cảm giác một phong cảnh rất “tĩnh”, một ḍng nước mênh mông chậm răi, một bầu trời chiều bao la?
Điệu thức là chuỗi cung bậc mà nhạc sĩ dựa vào để tạo ra giai điệu. Bài Chiều Về Trên Sông cơ bản là viết trên một điệu thức ngũ cung Việt Nam (Do Mib Fa Sol La), phảng phất màu sắc điệu thức Dorian (Do Re Mib Fa Sol La Sib) của Âu châu. Có vài nốt Re “ghé” vào như
Có khi-i (Re) vui lửng lơ
nhưng Re đó là do điệu thức được nâng lên một quăng 4 (thành Fa Lab Sib Do Re), Re phải hiểu là tương đương của La (và La giảm là tương đương của Mi giảm). Nh́n kỹ thêm, chữ “khi” được kéo dài thành nhịp chỏi (syncope – bắt đầu chữ “khi” ở nhịp nhẹ và nối sang chữ “i” ở nhịp mạnh) và hát bằng hai nốt Mi giảm-Re, rồi Si giảm-La trong hai câu
Có
khi-i (Mib-Re) vui
lửng lơ
Có khi-i (Sib-La) tuôn
sầu
u
tạo cảm tưởng những nốt lửng lơ trong âm nhạc dân tộc Việt Nam. Nhịp lửng lơ, điệu cũng lơ lửng, và lời th́… không hiểu nhạc sĩ có cố ư đặt hai chữ “lửng lơ” vào lời cuối câu trên không! Nếu có th́ “đáng nể”, nếu không th́ tiếng Anh có chữ “serendipity” rất thích hợp.
Có hai biến cung (accidental) đáng để ư. Một là nốt La đổi thành La giảm trong câu:
Bởi v́ chiều buồn chiều về (La giảm) ḍng sông
Điểm này đă bàn ở trên. Nhưng đặc sắc nhất là nốt Mi giảm đổi thành Mi ở hai câu cuối đoạn B:
Hăy
cất tiếng ca cho
đời (Mi) thêm (ư) buồn
Hăy cất tiếng ca cho
ḷng (Mi) thôi khô héo.
Điệu thức biến thành Do Mi Fa Sol La Do. Đây là một điệu thức rất đặc sắc, gây ra một âm điệu lạ tai, nhẹ nhàng êm ái, đầy bản sắc Việt Nam mà vẫn có ǵ mới mẻ.
V́ dùng điệu thức ngũ cung đă nói
trên, Chiều Về Trên Sông kết
thúc bằng một plagal
cadence mà các nhạc sĩ thường dùng để tạo
một cảm giác trang trọng, uy nghi, kính cẩn, như khi
đối diện với Thượng Đế.